เทศบาลนครมาบตาพุด อยู่ห่างจากกรุงเทพมหานคร ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3 (สุขุมวิท) ระยะทางประมาณ 204 กิโลเมตร อยู่ห่างจากศาลากลางจังหวัดระยองประมาณ 8 กิโลเมตร โดยได้รับการยกฐานะจากสุขาภิบาลมาบตาพุดเป็นเทศบาลตำบลมาบตาพุดตามพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งเทศบาล ซึ่งประกาศในราชกิจจานุเบกษาฉบับพิเศษ หน้า 42 เล่มที่ 108 ตอนที่ 211 ลงวันที่ 4 ธันวาคม 2534 ซึ่งมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 3 มกราคม 2535 ได้รับการยกฐานะเป็นเทศบาล เมืองมาบตาพุดตามพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งเทศบาลโดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา ฉบับกฤษฎีกา เล่มที่ 118 ตอนที่ 52 ก ลงวันที่ 4 กรกฎาคม 2544 และมีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 5 กรกฎาคม 2544 เทศบาลเมืองมาบตาพุดได้แจ้งความประสงค์ขอเปลี่ยนแปลงฐานะจากเทศบาลเมืองมาบตาพุด เป็น เทศบาลนครมาบตาพุด ซึ่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยได้ลงนามในประกาศ เรื่องการเปลี่ยนแปลงฐานะจากเทศบาลเมืองมาบตาพุด เป็น เทศบาลนครมาบตาพุด ลงวันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2568 และได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 142 ตอนพิเศษ 144 ง เมื่อวันที่ 7 มีนาคม 2568 มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 28 มีนาคม 2568